พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท แห่งกรุงรัตนโกสินทร์
พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท เป็นพระที่นั่งสำคัญแห่งหนึ่งที่ ตั้งอยู่ภายในพระบรมมหาราชวัง โดยพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทนั้นเป็นพระที่นั่งองค์ประธานของหมู่พระมหาปราสาท ถูกใช้ในการประกอบราชพิธีสำคัญของกรุงรัตนโกสินทร์มากมาย เดิมทีพื้นที่แห่งนี้เคยเป็นที่ตั้งของ พระที่นั่งอมรินทราภิเษกมหาปราสาท ที่ถูกฟ้าผ่าทำให้เกิดเพลิงไหม้หมดทั้งองค์ เมื่อปี พ.ศ. 2332 พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช โปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้สร้างมหาปราสาทขึ้นมาใหม่บนพื้นที่เดิม นามว่า พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท
เมื่อสร้างเสร็จพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ได้เคยเสด็จพระราชดำเนินออกว่าราชการยังท้องพระโรง และเมื่อเสด็จสวรรคต ก็ได้อัญเชิญพระบรมศพมาประดิษฐานไว้บนพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท จนกลายเป็นธรรมเนียมที่อัญเชิญพระบรมศพสมเด็จพระมหากษัตริยาธิราชเจ้าพระองค์ต่อๆมา พระมเหสี โดยรวมไปถึงพระบรมวงศ์ชั้นสูงบางพระองค์อีกด้วย
ลักษณะศิลปกรรมของพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท
พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทได้รับการยกย่องว่าเป็นสถาปัตยกรรมชั้นเอก ของกรุงรัตนโกสินทร์ และเป็นพระที่นั่งไทยแท้องค์เดียวในพระบรมมหาราชวัง มีขนาดสูงใหญ่เท่ากับพระที่นั่งสุริยาสน์อมรินทร์ พระราชวังหลวงของกรุงศรีอยุธยา เรือนยอดพระมหาปราสาทมีรูปทรงศิลปลักษณะที่มีความวิจิตรงดงามมาก พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทเป็นพระที่นั่งหนึ่งชั้น สถาปัตยกรรมทรงปราสาทแบบจตุรมุข โดยแต่ละมุขนั้นมีความกว้างและความยาวที่เท่ากันทั้ง 4 ทิศ ก่ออิฐถือปูน ฐานสูง 2.85 เมตรชั้นล่างเป็นเชิงฐาน ถัดไปฐานสิงห์ และฐานเชิงบาตรสองชั้น หลังคาเป็นยอดทรงปราสาทประดับช่อฟ้า ใบระกาหางหงส์ นาคสะดุ้งคันทวยมีลักษณะเป็นพญานาค 3 หัว หน้าบันจำหลักรูปพระนารายณ์ทรงสุบรรณล้อมรอบด้วยลายกนกเทพพนม ลักษณเด่นของพระที่นั่งองค์นี้คือ ยอดปราสาทมีครุฑรับไขรายอดปราสาททั้ง 4 ด้าน
มุมยอดปราสาททั้ง4มุมเป็นรูปลายพญาครุฑหน้าบันจำหลักรูปพระนารายณ์ทรงครุฑไขรารอบปราสาทเป็นรูปครุฑหยุดนาครองรับ
– มุขทางด้านเหนือ ซึ่งเป็นมุขด้านหน้า ที่มักจะถูกใช้ในการประกอบพระราชพิธีสำคัญ เช่น เสด็จออกให้ประเทศราชเข้าเฝ้าหรือให้ประสกนิกรทั่วไปได้เข้าเฝ้า โดยมีพระที่นั่งบุษบกมาลาตั้งอยู่กลางมุข
– มุขทางด้านใต้ ติดต่อกับพระที่นั่งพิมานรัตยา ด้วยมุขกระสัน ซึ่งในปัจจุบันเป็นทางเสด็จของพระบรมวงศานุวงศ์ในการพระราชพิธีทรงบำเพ็ญพระราชกุศลพระบรมศพ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ภายในพระที่นั่งก็มีได้มีการปฏิสถานพระบัญชรบุษบกมาลาที่ผนังด้านทิศใต้ และมีพระราชแท่นราชบัลลังก์ประดับมุขอยู่กลางพระที่นั่ง
ภายในกลางพระมหาปราสาท ประดิษฐานพระแท่นพระราชบัลลังก์ประดับมุก กางกั้นเหนือพระแท่นด้วยพระนพปฎลมหาเศวตฉัตร (เป็นฉัตร 9 ชั้น นพ=เก้า ปฎล=ชั้น เศวต=สีขาว) เป็นพระราชบัลลังก์ที่ประทับของสมเด็จพระมหากษัตริยาธิราชเจ้า ในโอกาสที่เสด็จออกมหาสมาคม และประดิษฐานปูชนียวัตถุ ในการพระราชพิธีต่างๆ ด้านทิศตะวันออกประดิษฐานพระแท่นราชบรรจถรณ์ประดับมุกของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช
ในปัจจุบันประดิษฐานปูชนียวัตถุในพระราชพิธีสำคัญต่างๆ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช โปรดเกล้าให้สร้างพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2332 ซึ่งในสมัยรัชกาลที่ ๑ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชได้เสด็จว่าราชการที่พระที่นั่งแห่งนี้ ต่อมาเมื่อพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชเสด็จสวรรคตก็ได้อัญเชิญพระบรมศพ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชมาประดิษฐานไว้บนพระที่นั่ง จนกลายเป็นธรรมเนียมที่อัญเชิญพระบรมศพสมเด็จพระมหากษัตริยาธิราชเจ้าพระองค์ต่อๆ มา โดยรวมไปถึงพระบรมวงศ์ชั้นสูงบางพระองค์อีกด้วย
พระที่นั่งอาภรณ์ภิโมกข์ปราสาท ซึ่งตั้งอยู่ภายในส่วนพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้นโดยจำลองขึ้นมีชื่อว่าพระที่นั่งไอศวรรย์ทิพยอาสน์ ตั้งอยู่ในพระราชวังบางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยาอีกด้วย
ในช่วงปีพระพุทธศักราช 2489 เป็นต้นมา พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทองค์นี้ได้ปฏิสถานพระบรมศพสมเด็จพระมหากษัตริยาธิราชเจ้าและพระบรมวงศ์ชั้นสูงบางพระองค์โดยแรกเริ่มก็คือ
พระบรมศพ ระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล
พระบรมศพ สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า
พระบรมศพ สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี ในพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระบรมศพ สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี
พระบรมศพ สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอฯ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์
พระบรมศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ หรือเจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี
พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช รัชกาลที่ ๙ เสด็จสวรรคตเมื่อวันที่ 13 ตุลาคม พ.ศ. 2559 และได้มีการประดิษฐานพระบรมศพ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ภายในพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทแห่งนี้
